Hittestress bij melkkoeien: effecten en oplossingen

G.E. Dahl – Department of Animal Sciences, Institute of Food and Agricultural Sciences. 

Koekeloerdag i.s.m. Phibro, 10 april 2025

Hittestress in het algemeen

Hittestress heeft een grote invloed op de melkproductie van melkkoeien. Koeien die worden blootgesteld aan hoge temperaturen produceren minder melk dan dieren in comfortabele omstandigheden. Het herstelvermogen van de productie en diergezondheid van koeien na hittestress blijkt bovendien sterk afhankelijk van het lactatiestadium:

• Vroege lactatie: redelijke herstelcapaciteit na hittestress.

• Late lactatie: goed herstel is mogelijk. 

• Midden lactatie: herstel is het zwakst; de koe bereikt haar oorspronkelijke productieniveau niet meer.

Daarnaast wordt bij hittestress ook de voeropname verminderd, wat leidt tot een lagere totale methaanproductie. 

Dit lijkt gunstig, maar doordat er minder melk geproduceerd wordt, stijgt de methaanproductie per kilogram melk. De efficiëntie van de koe daalt dus.

Droogstaande koeien: een cruciale fase

Het effect van hittestress is niet beperkt tot lacterende koeien. Juist droge koeien, met name in de laatste fase van de dracht, blijken extra gevoelig.

De placenta functioneert bijvoorbeeld minder goed bij hittestress:

• Minder hormoonproductie, waaronder oestrogeen.

• Tot 40% minder verbindingen tussen moeder en foetus.

• Een inactieve placenta beïnvloedt de ontwikkeling van het kalf negatief.

Gevolgen van hittestress tijdens de droogstand voor het kalf

De effecten van hittestress tijdens de droogstand reiken verder dan de koe alleen. De kalveren geboren uit hittestress blootgestelde droge koeien hebben een:

• Lager geboortegewicht; kalveren worden eerder geboren én de placenta functioneert slechter (zie afbeelding 1).

• Lager weerstandsniveau.

• Minder skeletgroei; meer vetaanzet – leidt tot minder efficiënte groei.

• Kortere periode van darmdoorlaatbaarheid; slechtere opname van voedingsstoffen en afweerstoffen.

• Verminderde groei (tot zelfs na 12 maanden leeftijd).

• Latere afkalfleeftijd.

• Slechter ontwikkelde vruchtbaarheidsorganen (kleinere eierstokken, zie afbeelding 2).

• Lagere melkproductiecapaciteit over het hele leven (minder ontwikkeld uierweefsel).

• Kortere levensduur.

Afbeelding 1: verschil geboortegewicht

Afbeelding 2: toegenomen grootte van de eierstokken op dag 63 (vaarzen)

Langetermijneffecten

Opvallend is dat de melkproductie doorgaans niet het laagst is in de zomer, maar in de herfst – ongeveer twee maanden ná de warmste periode. Dit toont aan dat de impact van hittestress tijdens de droogstand  impact heeft op de volgende lactatie.

Koeien die tijdens de droogstand gekoeld worden, produceren in de volgende lactatie 4 à 5 liter meer melk per dag. Vaarzen laten een verminderde melkproductie zien wanneer ze zijn blootgesteld aan hittestress aan het einde van de dracht. De ontwikkeling van het uierweefsel (aantal en activiteit van epitheelcellen) vindt voornamelijk plaats aan het eind van de droogstand. Koeling tijdens deze fase stimuleert celgroei, terwijl hittestress de groei remt – hoewel de cellen niet sneller afsterven. Daarnaast hebben gekoelde droge koeien een betere algehele gezondheid (minder mastitis, kortere tijd tot tochtigheid) en kalven ze 3 à 4 dagen later dan hun gestresste soortgenoten.

Transgenerationele effecten

Het gaat zelfs verder: kalveren van hittestresskalveren (de kleindochters) ondervinden óók negatieve effecten waaronder verminderde overlevingskans en melkproductie. Dit wijst op een fenotypische aanpassing, die invloed heeft op meerdere generaties.

Conclusie

Het koelen van koeien gedurende de hele droogstand is essentieel. Zeker in de zomer is buiten lopen tijdens deze periode sterk af te raden – ook voor vaarzen aan het einde van de dracht (zie afbeelding 3). 

Afbeelding 3: het koelen van droogstaande koeien verhoogt de melkproductie

Effectieve koelingstechniek 

Een effectieve koelingstechniek werkt als volgt:

• Sprinklersysteem: grove druppels maken de koeien volledig nat zodra de temperatuur 22 °C bereikt.

• Ventilatoren: geplaatst boven ligbedden en geactiveerd vanaf 21 °C, verdampen het vocht en zorgen voor effectieve koeling.

Let op

Nevelsystemen zijn minder effectief; omdat fijne druppels op de haren blijven liggen en juist isolerend werken waardoor koeien hun hitte vasthouden.

In klimaten met een hoge luchtvochtigheid is het moeilijker om via luchtkoeling hitte af te voeren. In zulke gevallen is directe koeling van de koe doormiddel van bovenstaande techniek nóg belangrijker.

Afbeelding 4: Gainesville, Florida, USA, koelingstechniek

OmniGen als alternatief of aanvulling op koeling

OmniGen blijkt uit onderzoek een waardevolle aanvulling op hittestressmanagement bij droge koeien:

• Toediening van 55 gram per koe per dag tijdens de droogstand, blijkt bijna even effectief als fysieke koeling.

• Droge koeien die OmniGen kregen tijdens hittestress presteerden beter dan niet-gekoelde, onbehandelde koeien.

• Het aantal alveoli in de uier lag hoger bij OmniGen-koeien.

• Tussen de groep gekoelde koeien en met OmniGen gevoerde koeien die blootgesteld werden aan hittestress was geen verschil op (afbeelding 5): 

  • Drogestofopname

  • Wateropname 

  • Meetmelk productie 

Praktische aanbevelingen

• Actieve koeling tijdens de gehele droogstand is cruciaal – binnen houden, met waar mogelijk sprinklers en ventilatoren.

• Overweeg OmniGen als ondersteuning zeker tijdens de droogstand, zeker als fysieke koeling niet (altijd) mogelijk is.

• Start tijdig: minimaal zes weken voor de verwachte hittestress.

Afbeelding 5: Effecten OmniGen van droogstand tot afkalven met hittestress

Voor vragen naar aanleiding van dit artikel of voor advies over hittestressmanagement op uw bedrijf, kunt u contact opnemen met Tim den Toom.